21.03.2024, 18:18
Η Ειδική Διαδικασία των Συναλλαγών της Ανώνυμης Εταιρείας με «Συνδεδεμένα» με αυτήν Πρόσωπα / Μέρη
Με τα άρθρα 99 έως 101 του ν.4548/2018 (Αναμόρφωση του δικαίου των Ανωνύμων Εταιρειών), αντιμετωπίζεται το δυσχερές και περίπλοκο ζήτημα της εξισορρόπησης των συμφερόντων της Ανώνυμης Εταιρείας, των μετόχων και τυχόν τρίτων, όταν η πρώτη συνάπτει συναλλαγές με «συνδεδεμένα» μέρη ή προβαίνει σε ενδοομιλικές συναλλαγές.
Δυνάμει του άρθρου 99 του ανωτέρω νόμου, απαγορεύεται και είναι άκυρη η σύναψη οποιονδήποτε συμβάσεων Ανώνυμης Εταιρείας (εφεξής ΑΕ) με συγκεκριμένα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, τα οποία χαρακτηρίζονται ως «συνδεδεμένα» μέρη, καθώς και η παροχή ασφαλειών και εγγυήσεων προς τρίτους υπέρ των προσώπων αυτών, χωρίς ειδική άδεια, παρεχόμενη με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου (εφεξής ΔΣ) ή της Γενικής Συνέλευσης (εφεξής ΓΣ) των μετόχων, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
- Η σύγκρουση συμφερόντων
Ως σύγκρουση συμφερόντων μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την κατάσταση εκείνη στην οποία ένα πρόσωπο καλείται να προωθήσει αντίθετα μεταξύ τους συμφέροντα, ως επί το πλείστον επαγγελματικά και ιδιωτικά.
Στο πλαίσιο διακυβέρνησης μιας ΑΕ, το ΔΣ διαχειρίζεται την εταιρική περιουσία, με γνώμονα την ανάγκη αποτελεσματικής διαχείρισης της οντότητας και στη βάση ότι οι μέτοχοι ενδέχεται να μην κατέχουν τις δεξιότητες του επιχειρηματικού γίγνεσθαι. Όμως, το μοντέλο αυτό διαχείρισης ενέχει τον κίνδυνο τα πρόσωπα που λαμβάνουν τις αποφάσεις περί διαχείρισης της ΑΕ να προτάξουν προσωπικά ίδια συμφέροντα έναντι των συμφερόντων της εταιρείας.
Η νομική αντιμετώπιση των συναλλαγών με «συνδεδεμένα» μέρη αποτελεί μηχανισμό πρόληψης και διευθέτησης πιθανής σύγκρουσης συμφερόντων, η οποία μπορεί να ανακύψει στο πλαίσιο μίας ΑΕ μεταξύ μετόχων και μελών ΔΣ, σε βάρος των συμφερόντων της εταιρείας. Η υποχρέωση πίστεως απέναντι στην εταιρεία κατά το άρθρο 97 του ν.4548/2018, δεν φαίνεται να αρκεί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση φαινομένων ιδιοποίησης αξιών της εταιρείας και υποβάθμισης των συμφερόντων μετόχων που δεν αποτελούν «συνδεδεμένα» μέρη. Ως εκ τούτου, θεσπίζεται λεπτομερές ρυθμιστικό πλαίσιο κατά το οποίο ναι μεν τέτοιες συναλλαγές δεν απαγορεύονται per se, αλλά εισάγονται ποσοτικοί και ποιοτικοί περιορισμοί στην διενέργεια τους.
- Τα «συνδεδεμένα» μέρη
Η έννοια του «συνδεδεμένου» μέρους συνδέει στενά το εμπορικό δίκαιο των εταιρειών με τις λογιστικές διατάξεις.
Για τις εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά ΑΕ, τα «συνδεδεμένα» με την εταιρεία πρόσωπα ορίζονται κατά το Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 24 (π.χ. μητρικές-θυγατρικές εταιρείες, στενά συγγενικά πρόσωπα κλπ.). Στην ίδια κατηγορία εμπίπτουν και τα νομικά πρόσωπα που ελέγχονται από αυτά, κατά το Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 27.
Για τις υπόλοιπες ΑΕ, ως «συνδεδεμένα» μέρη θεωρούνται τα μέλη του ΔΣ ή το μονομελές διοικητικό όργανο, τα πρόσωπα που ελέγχουν την εταιρεία, τα στενά μέλη οικογένειας των προσώπων αυτών, καθώς και τα νομικά πρόσωπα που ελέγχονται από τους ανωτέρω.
Επιπρόσθετα, τον χαρακτηρισμό αυτό φέρουν κατά περίπτωση και άλλα πρόσωπα βάσει καταστατικού, ιδίως πρόσωπα επιφορτισμένα με διευθυντικά καθήκοντα στην εταιρεία.
- Εξαίρεση από την υποχρεωτική άδεια για την κατάρτιση της συναλλαγής
Κατ’ εξαίρεση των ως άνω, δεν απαιτείται λήψη προηγούμενης άδειας για:
- Τρέχουσες συναλλαγές της ΑΕ, ακόμα και όταν συνάπτονται με «συνδεδεμένα» πρόσωπα. Τρέχουσες χαρακτηρίζονται οι συναλλαγές οι οποίες είναι συνήθεις (ως προς το είδος και το μέγεθος) σε σχέση με τις εργασίες και το αντικείμενο της δραστηριότητας της ΑΕ, και συνάπτονται με τους συνήθεις στην αγορά όρους.
Για τις εταιρείες με μετοχές εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά, η συναλλαγή τεκμαίρεται ως μη συνήθης ως προς το μέγεθός της και δεν εμπίπτει συνεπώς στο πεδίο της εξαίρεσης, εάν η αξία της αποτιμάται τουλάχιστον σε 10% του ενεργητικού της ΑΕ, σύμφωνα με τον τελευταίο δημοσιευμένο ισολογισμό και, αν τέτοιος δεν υπάρχει, σύμφωνα με ισολογισμό που συντάσσεται για τον σκοπό αυτό.
- Συμβάσεις για τις αποδοχές των μελών του ΔΣ, του γενικού διευθυντή (ή αναπληρωτή του), καθώς και λοιπών διοικητικών στελεχών.
- Συμβάσεις που συνήφθησαν από πιστωτικά ιδρύματα βάσει μέτρων που αποσκοπούν στη διαφύλαξη της σταθερότητάς τους, κατόπιν έγκρισης της αρμόδιας αρχής που είναι υπεύθυνη για την προληπτική εποπτεία.
- Συμβάσεις της ΑΕ με τους μετόχους της, εφόσον διασφαλίζεται η αρχή της ισότητας και της ίσης μεταχείρισης των μετόχων (δυνατότητα κατάρτισης σε όλους τους μετόχους της ΑΕ με τους ίδιους όρους), καθώς και η προστασία των συμφερόντων της εταιρείας.
- Συμβάσεις της ΑΕ με 100% θυγατρική της ή θυγατρική, στην οποία δεν μετέχει κανένα «συνδεδεμένο» πρόσωπο.
- Συμβάσεις της ΑΕ με θυγατρική ή ασφάλειες ή εγγυήσεις υπέρ θυγατρικής, οι οποίες συνάπτονται ή παρέχονται προς το συμφέρον της εταιρείας, της θυγατρικής της και των μετόχων που δεν είναι συνδεδεμένα μέρη (συμπεριλαμβανομένων των μετόχων μειοψηφίας), ή από τις οποίες δεν κινδυνεύουν τα συμφέροντα αυτών.
Σημειώνεται ότι για την περίπτωση αυτή, και εφόσον η ΑΕ είναι εισηγμένη σε ρυθμιζόμενη αγορά, συντάσσεται έκθεση από τα πρόσωπα της παραγράφου 1 του άρθρου 101 (ορκωτό ελεγκτή λογιστή ή ελεγκτική εταιρεία ή άλλο ανεξάρτητο προς την εταιρεία τρίτο μέρος), προς εξακρίβωση της προϋποθέσεως επαρκούς προστασίας των συμφερόντων αυτών
- Συναλλαγές της ΑΕ για τις οποίες ο νόμος προϋποθέτει έγκριση από τη ΓΣ, εφόσον υφίστανται σχετικές νομοθετικές διατάξεις οι οποίες αντιμετωπίζουν ειδικώς και προστατεύουν επαρκώς τη δίκαιη μεταχείριση όλων των μετόχων, των συμφερόντων της εταιρείας και των μετόχων που δεν αποτελούν «συνδεδεμένα» μέρη (συμπεριλαμβανομένων των μετόχων μειοψηφίας).
- Διαδικασία Λήψης της Απόφασης Έγκρισης της Συναλλαγής
Η άδεια κατάρτισης συναλλαγής της ΑΕ με «συνδεδεμένο» μέρος ή παροχής ασφαλειών και εγγυήσεων προς τρίτους υπέρ αυτού, εφόσον δεν εμπίπτει σε κάποια από τις εξαιρούμενες περιπτώσεις, λαμβάνεται με απόφαση του ΔΣ, με εξάμηνη διάρκεια ισχύος (υποχρεωτικό στάδιο). Στην περίπτωση επαναλαμβανόμενων συμβάσεων με το ίδιο πρόσωπο, υφίσταται δυνατότητα για μία ενιαία άδεια που ορίζει τα χαρακτηριστικά των συμβάσεων και ισχύει για ένα έτος.
Η αρμοδιότητα αυτή δεν μπορεί να ανατεθεί σε έτερο όργανο, εκτός εάν ζητηθεί από τη μειοψηφία των μετόχων ή στην περίπτωση που λόγω σύγκρουσης ιδίων συμφερόντων, μέλη ΔΣ δεν δύνανται να ψηφίσουν και η αδυναμία ψήφου αφορά τόσα μέλη, ώστε τα υπόλοιπα να μη σχηματίζουν απαρτία.
Σε διάστημα 10 ημερών από τη δημοσίευση της ανακοίνωσης της χορήγησης άδειας από το ΔΣ (βλ. στη συνέχεια για τη δημοσίευση), μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/20 του κεφαλαίου (ή μεγαλύτερο ποσοστό κατά το καταστατικό με ανώτατο όριο το 1%), μπορούν να ζητήσουν τη σύγκληση ΓΣ για να αποφασίσει αναφορικά με την παροχή της άδειας (προαιρετικό στάδιο).
Η σύμβαση ή η παροχή εγγύησης ή ασφάλειας, για την οποία χορηγήθηκε άδεια από το ΔΣ θεωρείται οριστικά έγκυρη, μόνο μετά την άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας των 10 ημερών ή τη λήψη της άδειας από τη ΓΣ ή την έγγραφη δήλωση όλων των μετόχων ότι δεν προτίθενται να ζητήσουν σύγκληση της ΓΣ.
Εάν στο ενδιάμεσο διάστημα έχει ήδη συναφθεί η περί ης ο λόγος σύμβαση, τότε η χορήγηση της άδειας από την ΓΣ ματαιώνεται, αν αντιταχθούν σε αυτήν μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/20 του εκπροσωπούμενου κεφαλαίου.
Μέτοχος της ΑΕ στον οποίον τυχόν αφορά η συναλλαγή ή μέτοχος με τον οποίον ο αντισυμβαλλόμενος τυγχάνει «συνδεδεμένο» κατά τα ανωτέρω μέρος, δεν μετέχει στην ψηφοφορία της ΓΣ και δεν υπολογίζεται για το σχηματισμό της απαρτίας και της πλειοψηφίας.
- Δημοσιότητα
Για τις εισηγμένες σε ρυθμιζόμενη αγορά ΑΕ, η απόφαση παροχής άδειας από το ΔΣ ή τη ΓΣ λαμβάνεται με βάση πλήρως εμπεριστατωμένη έκθεση ορκωτού ελεγκτή λογιστή ή ελεγκτικής εταιρείας ή άλλου ανεξάρτητου προς την εταιρεία τρίτου μέρους, η οποία αξιολογεί κατά πόσον η συναλλαγή είναι δίκαιη και εύλογη για την ΑΕ και τους μετόχους που δεν αποτελούν «συνδεδεμένο» μέρος (συμπεριλαμβανομένων των μετόχων μειοψηφίας).
Το ΔΣ ανακοινώνει την παροχή άδειας για την κατάρτιση συναλλαγής, είτε από το ίδιο, είτε από τη ΓΣ, καθώς και την άπρακτη παρέλευση της δεκαπενθήμερης προθεσμίας.
Η ανακοίνωση αυτή υποβάλλεται σε δημοσιότητα πριν από την ολοκλήρωση της συναλλαγής και περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστον τις εξής πληροφορίες:
Α) τη φύση της σχέσης της ΑΕ με το «συνδεδεμένο» μέρος,
Β) την ημερομηνία και την αξία της συναλλαγής και
Γ) κάθε άλλη πληροφορία που είναι αναγκαία για να αξιολογηθεί κατά πόσον η συγκεκριμένη συναλλαγή είναι δίκαιη και εύλογη για την εταιρεία και τα πρόσωπα που δεν αποτελούν «συνδεδεμένα» μέρη (συμπεριλαμβανομένων των μετόχων μειοψηφίας).
Σε διατυπώσεις δημοσιότητας υποβάλλεται και η συναλλαγή μεταξύ του «συνδεδεμένου» με την ΑΕ προσώπου και θυγατρικής της.
Συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ του μοναδικού μετόχου και της ΑΕ, καταχωρίζονται στα πρακτικά της ΓΣ ή του ΔΣ ή καταρτίζονται εγγράφως, με ποινή ακυρότητας.
Έχει γίνει εξαιρετικώς δεκτό ότι η εν λόγω σύμβαση είναι έγκυρη και παρά την μη τήρηση την ως άνω διαδικασίας παροχής άδειας, όταν αυτή δεν είναι απλώς επωφελής για την ΑΕ, αλλά η μη εκτέλεση/ακυρότητά της (λόγω της παραβίασης της διαδικασίας αυτής), θα οδηγούσε την ΑΕ σε καταστροφικά για αυτήν αποτελέσματα.
Συνοψίζοντας, κατά το καθεστώς του ν. 4548/2018, οι συναλλαγές μεταξύ μίας ΑΕ και «συνδεδεμένου» με αυτήν μέρους είναι δυνατόν να καταστούν επιτρεπτές, υπό τον όρο ότι πληρούνται οι εγγυήσεις που ορίζονται ρητώς στα άρθρα 99 έως 101. Σε περίπτωση δε, που τυχόν τέτοιες συμβάσεις καταρτίζονται χωρίς την τήρηση της προβλεπόμενης διαδικασίας, τυγχάνουν απολύτως άκυρες.
Στεφανία Ι. Πλακιά – Δικηγόρος